“De macht over het stuur verliezen” is een mysterieus zinnetje (dat zeer vaak opduikt in berichten over verkeersongevallen). Wat voorbeelden:
- Een man van 53 werd onwel, verloor de macht over het stuur, en reed op twee geparkeerde auto’s in.
- Een bejaarde chauffeur verloor de macht over het stuur, en reed een fietser aan.
- Een jonge vrouw verloor de macht over het stuur, en reed met haar auto tegen een lantaarnpaal.
- Een man verloor de macht over het stuur, en reed een gloednieuwe, peperdure Mercedes in de prak.
Het is bepaald geen onschuldig zinnetje. Het schuift de verantwoordelijkheid voor het ongeluk af op de machine.
Eerst dacht ik: het zinnetje verklaart iets, maar dat is eigenlijk niet zo. Als je het weglaat ontbreekt er namelijk geen informatie:
- Een chauffeur werd onwel en reed op twee geparkeerde auto’s in.
- Een chauffeur reed met zijn auto een fietser aan.
- Een chauffeur reed met haar auto tegen een lantaarnpaal.
- Een chauffeur reed een gloednieuwe, peperdure Mercedes in de prak.
‘Dat de persoon de macht over het stuur verloor’ lijkt een soort mystificatie van het feit dat er een botsing plaatsvond. Het stuur lijkt het item waarmee het voertuig wordt ‘beheerst’. Vreemd eigenlijk: gaspedaal, rem, aandacht…. zijn toch ook factoren. Toch is het bepaald geen onschuldig zinnetje. Het doet wel degelijk iets. Het schuift de verantwoordelijkheid voor het ongeluk deels af op de machine. ‘Ik kon er ook niets aandoen, ik verloor de macht over het stuur, en toen…’ Daarom heet het ook een ongeluk, terwijl het de facto een vorm van beschadiging is: vernieling van openbaar domein, andermans bezit… en als het over mensen gaat: ‘slagen en verwondingen‘ en zelfs onopzettelijke doodslag (vb. 2). En bij alcohol/drugs zou je zelfs van dood door schuld moeten spreken, lijkt me.
De woorden ‘verloor de macht over het stuur’ doen iets soortgelijks als het zinnetje waarmee de Amerikaanse vicepresident Dick Cheney ooit uitlegde hoe hij een kameraad met wie hij was gaan jagen in zijn gezicht, nek en borst had geschoten. Cheney zei niet: ‘Ik heb Harry neergeschoten.’ Hij zei na een lange schets van de omstandigheden: ‘Nu ja, uiteindelijk ben ik degene die de trekker overhaalde die de kogel loste die Harry raakte’.1 Cheney plaatste zichzelf op afstand van zijn handeling, door er een paar technische stapjes tussen te zetten.
Het zinnetje ‘verloor de macht over het stuur’ creëert afstand tussen degene die handelt en de gevolgen van die handeling. ‘De macht over het stuur verliezen’ is dus een taalkundige truc die bijdraagt aan het gevoel dat auto’s de controle over de mensen hebben: Als je ze niet in je macht hebt, dan gaan ze er vandoor en wie weet wat er dan gebeurt!
Pilatus was niet de laatste om met taal zijn handen in onschuld te wassen.