Een spreekwoordelijke druppel (Gutta cavat lapidem)

Een spreekwoord wil, dat een druppel een steen uitholt, niet door geweld, maar door dikwijls op dezelfde plek neer te pletsen. In het Latijn: ‘Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo‘. Dit zou een Latijnse vertaling zijn van een Grieks gezegde (Fragment 10) van Choirilos van Samos, een episch dichter uit de tweede helft van de 5de eeuw v.C.* Om dezelfde idee uit te drukken, heeft Ovidius (Epistulae ex Ponto 4,10,5) enkel het begin van het eerste deeltje ervan, en hij voegt er een ander voorbeeld aan toe: ‘Gutta cavat lapidem, consumitur anulus usu.’ (een druppel holt een steen uit, en een ring slijt af door het gebruik.)

In de Middeleeuwen heeft ook een anonieme auteur er een ander voorbeeld bijgevoegd: ‘Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo. Sic addiscit homo non vi, sed saepe legendo.’ (Een druppel holt een steen uit, niet door kracht, maar door dikwijls te druppelen. Zo leert een mens bij, niet door kracht, maar door veel te lezen.)

Ook Lucretius (De rerum natura 1, 313) werd ooit getroffen door het druppelen van een dakgoot en wat daarvan het gevolg was: ‘Stillicidii casus lapidem cavat.’ Een ‘stilla’ is een ‘druppel’; ‘‑cidium’ komt van het werkwoord ‘cadere, cecidi, casurus sum’ (vallen); de twee samen: ‘het druppelen’, ook ‘dakgoot’. Het tweede woord, casus’ (het vallen) klinkt als een tautologie of dubbel gebruik: het komt eveneens van ‘cadere’.

Bij Ovidius komt hetzelfde begrip nogmaals voor, zij het in enigszins andere be woording. In zijn Ars amatoria (1, 475‑476) vraagt hij zich af: ‘Quid magis est saxo durum, quid mollius unda? Dura tamen molli saxa cavantur aqua.’ (Wat is harder dan een rots, wat zachter dan water? Nochtans worden harde rotsen door het zachte water uitgehold.) ‘Cavare’ is ongeveer hetzelfde als ‘excavare’, verleden deelwoord’excavatus, ‑ta, ‑tum’ (uithollen, uitgraven). Van ‘cavare’komen onder meerde Franse woorden’cave’ (kelder), ‘caveau’ (grafkelder), ‘cavée’ (holle weg), ‘caverne’ (grot, hol, spelonk)…

In veel gemeenten met een ietwat heuvelachtige bodem, heeft men ooit een straat aangelegd door het bultige in het landschap uit te hollen. Zo’n straat krijgt dan als benaming iets als ‘Holleweg’ of  ‘Holstraat’ of ‘Hollestraat’; in het Latijn: ‘via excavata‘ (uitgeholde weg). Dat werd’via scavata’. Het eerste woord verdween, en ‘scavata’ werd in het Middel‑Nederlands’scavei’ (groef) en later in het Nederlands’schavei’. Zo heet een uitgeholde straat onder meer in Overijse.

BART MESOTTEN 28 juni 2002 DS

* Fragment 10: πέτρην κοιλαίνει ῥανις ὕδατος ἐνδελεχείῃ.’ (Choerilus Epic. Samius, Fragmenta dubia. 330. in: H. Lloyd-Jones and P. Parsons, Supplementum Hellenisticum. Berlin: De Gruyter, 1983: 152)