Michel Serres (1930-2019)

Vijf markante uitspraken

Elke dag een tekst lezen die je (nog) niet helemaal begrijpt, of doordenken op een gedachte die je (nog) niet snapt, dat houdt een mens jong.” Zo herinnerde ik me het slot van een interview met Michel Serres op 3 juni (middernacht La Trois = een interview uit 1991, heruitgezonden n.a.v. zijn overlijden op 1 juni 2019). Ik heb er vijf markante momenten voor u uitgeknipt.1.

Het geheim van de eeuwige jeugd

Les trois secrets de jouvence…

Dit is de scène waar ik reeds naar verwees. Eerst evoceert hij de twee meest gangbare methodes (duur, en niet echt werkzaam) , dan de beste methode, volledig gratis en 100% ‘efficace’. De originele uitspraak was natuurlijk net iets anders dan ik mij herinnerde. (luisteren is ook een creatief proces). Het citaat ca. 1:45.


De taal van Montaigne

Een prachtige mijmering over ‘de stem van Montaigne’, waarin hij in één adem de open denkstijl van Montaigne schetst als de wijze waarop een schrijver zijn stem vindt (La docte ignorance – u weet wel: Socrates). Serres ‘hóórt Montaigne praten’, en verstaat hem zo nog beter. Hij heeft nl. hetzelfde accent: Gascogne, Langue d’Oc.


De pedagogiek van ‘het reizen’. Leren door te doen

Reizen (zowel letterlijk als figuurlijk) is bijzonder leerzaam. Tegelijk is het de metafoor voor hoe je leert. Hier ook een aantal te denkengevende observaties. Ook dwars-denkend: Leren is niet vrijblijvend. Je moet uitgedaagd worden. Je moet veeleisend zijn voor studenten, soms zelfs situaties creëren waarin ze niet het recht hebben om te falen…


Wetenschap en filosofie

Isabelle Stengers, wetenschapsfilosofe, over ‘hoe het was om samen te werken met Michel Serres’. Met reactie van Serres.

Ook de bijdrage van Serres (zelf opgeleid als natuurwetenschapper, en dan in de ‘humane wetenschappen’ verzeild geraakt) aan de wetenschapsfilosofie en het belang van kennis van de natuurwetenschappen voor (zinvol, realistisch) filosoferen komt aan bod. Isabelle Stengers getuigt hoe invloedrijk zijn démarche was voor de ‘popularisering’ (of doorwerking buiten het terrein van de fysica) van het onderzoek van nobelprijswinnaar Ilya Prigogine over de thermodynamica. Zijn boek La Nouvelle Alliance2 zou volgens Serres verplichte lectuur moeten zijn voor alle filosofen. Als je wilt nadenken over de wereld, follow the actors… NB: Serres was professor ‘Geschiedenis van de Wetenschappen’, zowel aan de Sorbonne als aan de Stanford University.


Het balspel als metafoor voor het sociale weefsel

De bal als metafoor. Op zich heeft dat object geen nut. Je moet het doorgeven, of aannemen. De bal – eens in beweging gebracht – creëert een wereld van interacties tussen mensen, spelers. Eigenlijk een universum van (non-verbale) communicatie. Je wordt ook niet geacht de bal bij je te houden, enkel – even – om hem des te beter te kunenn doorgeven. Een humanistische game-theory in notedop.

  1. Het hele interview: https://www.sonuma.be/archive/dites-moi-du-10061991.
  2. 1979, waarin de thermodynamica de filosofie bevraagt/bevrucht. Stengers was co-auteur van dit boek