De paus-ezel (cartoon)

Het verhaal gaat… dat men op 14 januari 1496 na een overstroming van de Tiber te Rome een wonderlijk gedrocht (een ‘monstrum‘) heeft gevonden.  Een vrouw met een ezelskop en allerlei dierlijke extremiteiten. Zoals dat gaat met sappige verhalen (ook wel gekend als fake-news) verspreidt zich dit verhaal als een lopend vuurtje over de ‘gehele’ wereld. Wat zou dit toch te betekenen hebben, vroeg men zich af? Want dat het wel een ‘teken’ moest zijn, daarover was iedereen het in die tijd eens.
Waarschijnlijk nog in hetzelfde jaar drukt Wenzel von Olmütz (Olomouc) in Bohemen volgende prent. Zijn interpretatie is duidelijk. De Tiber wordt aangeduid, het jaartal genoemd en niet te missen: de pauselijke vlag wappert boven de Engelenburcht waar geschreven staat: Roma caput mundi (Rome de wereldhoofdstad).

Deze prent is door tijdgenoten gelezen als een kritiek op de toenmalige paus: Alexander VI (uweetwel: de beruchte Rodrigo Borgia – Jeremy Irons in de TV-reeks).

Roma Caput Mundi, Wenzel von Olmütz (tussen 1496-1500, British Museum)

In 1523 ziet de Wittenbergse schilder/drukker/graveur (entrepreneur), Lucas Cranach sr. er wel brood in. De anti-paapse stemming in Wittenberg is hoog. De vergelijking van de paus met de antichrist wordt al zonder enig voorbehoud gemaakt (zie bijv. de oppositie van Christus en de Paus in het Passional christi und antichristi uit 1521). Hij maakt een nieuwe gravure, verandert wat détails (bijv. de amphoor verdwijnt) en vraagt professor Philippus Melanchthon een duiding te geven van dit verschijnsel.  Ziehier de geboorte van een zeer succesvolle spotprent (blasfemische cartoon) op de pauselijke kerk is geboren. Herdruk op herdruk volgt. In zijn commentaar interpreteert Melanchthon alle détails van deze gestalte als een allegorie van de rooms-katholieke kerk, die een gedrocht is geworden, zwaar misgroeid

Dat ‘het hoofd der kerk’ een ‘ezelskop’ is, spreekt voor zich

De afbeelding uit de editie van 1523

In 1552 drukt in een ‘Wonderboek’ (Boek van mirakelen, met allerhande vreemde gebeurtenissen uit ver en nabij verleden) te Augsburg de compilator nogmaals dit gedrocht af. NB: de link met de anti-paapse duiding staat niet (meer) in de tekst. De pauselijke vlag is weg, en de amphoor is terug.

 fol. 90 (Augsburger Wunderzeichenbuch, ca. 1552).