Rondeau parfait. En liberté…
A ses amis après sa délivrance
Een gedicht van de Franse dichter Clément Marot (1496-1544) over de eerste mei, de dag dat hij zijn vrijheid hervond.
foto: Jetty Janssen
Qua vorm is het gedicht een rondeau parfait. Alle regels van het eerste kwatrijn keren, één voor één, terug als slotregel van de volgende kwatrijnen. De beginwoorden En liberté ronden het geheel af (vandaar ‘Rondeau’). Er zijn maar twee rijmklanken toegelaten, alternerend per couplet (abab / baba etc.). In ‘t Frans is dat te doen als je slim kiest (hier: …aine (of …ène) en …é), in ‘t Nederlands zou ik het niet proberen, zelfs als ik dichten kon.
Qua inhoud behandelt Marot zijn verblijf in de gevangenis in het voorjaar van 1526: Eerst in le Châtelet (Parijs), daarna in Chartres. Hij kwam vrij dankzij een interventie van het Franse hof, in het bijzonder van Marguérite d’Alençon, the King’s sister en zijn goede vriend Lyon Jamet. De tussenstop in Chartres kwam tot stand met medewerking van de bisschop, Louis Guillard. De impact van dit gebeuren op Marot is na te lezen in zijn lange gedicht, L’enfer, dat vanwege z’n felle aanklacht tegen de Magistratuur en de (corruptie van) het gerecht zelfs lange tijd enkel in manuscript kon circuleren, zeker omdat er ‘een reuk van ketterij’ aan Marot kleefde.1.
In het onderhavige gedicht (eerste publicatie 15342) giet de dichter dit verhaal in de klassieke gesloten vorm van een Rondeau. Opmerkelijk. Zeker als je je realiseert dat het extra couplet (niet meer gebonden aan de regels van het eerste couplet) eindigt met En liberté in vrijheid. De meest gesloten dichtvorm wordt opengebroken terwijl ze voltooid wordt. Rondeau parfait: (etym. per-ficere). ‘Aufgehoben’ zouden de Duitsers zeggen. Op de eerste dag van mei, wordt voor Marot, de dichter, een tijdperk afgesloten, voltooid en breekt een nieuwe tijd aan.3
Service voor smalschermlezers: de beide teksten na elkaar.
| Rondeau parfait | Volmaakt rondeel |
|---|---|
| À ses amis après sa délivrance | Aan zijn vrienden, na zijn vrijlating |
| En liberté maintenant me pourmène, Mais en prison pourtant je fus cloué : Voilà comment Fortune me démène. C’est bien, et mal. Dieu soit de tout loué. | Als een vogel zo vrij trek nu ik de wereld in, en toch zat ik ooit vast in ‘t gevang: Zo gaat het als het lot je leven leidt. Soms goed, soms slecht. God zij geprezen. |
| Les Envieux ont dit, que de Noé N’en sortirais : que la Mort les emmène ! Maulgré leurs dents le nœud est dénoué. En liberté maintenant me pourmène. | Afgunstigen zeiden dat ik er voor Kerst niet uit zou raken: Val dood, zeg ik, en knarsetand, want de knoop is ontward. Als een vogel zo vrij trek ik de wereld in. |
| Pourtant si j’ai fâché la Cour romaine, Entre méchants ne fus oncq alloué : Des bien famés j’ai hanté le domaine : Mais en prison pourtant je fus cloué. | Mocht ik Rome hebben geambeteerd, Dan niet omdat bij slechteriken verkeerde Ik frequenteerde juist mensen van goede naam: maar toch zat ik ooit vast in ‘t gevang. |
| Car aussitôt que fus désavoué De celle-là, qui me fut tant humaine,4 Bientôt après à saint Pris fus voué : Voilà comment Fortune me démène. | Want zodra ze mij liet vallen, Die mij als mens zo dierbaar was, Werd ik aan Heilige Hechtenis gewijd: Zo gaat het als het lot je leven leidt. |
| J’eus à Paris prison fort inhumaine, À Chartres fus doucement encloué : Maintenant vois, où mon plaisir me mène. C’est bien, et mal. Dieu soit de tout loué. | In Parijs zat ik in de cel, onmenselijk was het, In Chartres viel de deur veel zachter in’t slot. Nu ga ik, waarheen mijn lust mij leidt. Soms goed, soms slecht. God zij geprezen. |
| Au fort, Amis, c’est à vous bien joué, Quand votre main hors du pair5 me ramène. Écrit, et fait d’un cœur bien enjoué, Le premier jour de la verte Semaine,6 En liberté. | Kortom, mijn vrienden, goed gespeeld: Jullie onovertroefbare hand bracht me terug. Geschreven en gedaan, met een vrolijk hart, De eerste dag van de bloeimaand mei, Als een vogel zo vrij. |
Bronvermelding voor nieuwsgierigen
- Gedicht: eerste publicatie in 1534 (zonder autorisatie door de auteur) als toevoeging aan Le Premier Livre de la Métamorphose d’Ovide. De teksteditie hierboven een (gedeeltelijk) gemoderniseerde spelling voor de leesbaarheid.
- Over dit gedicht: Leve Open access:
Frank Lestringant schreef in 2018 een boek over L’adolescence clementine (Marot’s bestseller uit 1532). Titel « Ce sont œuvres de jeunesse, ce sont coups d’essai »Clément Marot, L’Adolescence clémentine. (PURH, 2018). Sinds 2021 is dit boek online leesbaar: https://books.openedition.org/purh/14385. Section VII. Rondeaux (I à LXVII, AC, p. 277-346). Bij de bespreking van ‘ons’ rondeau parfait (nr. LXVII) citeert hij ook andere relevante literatuur, o.a. Gérard Defaux (over de betekenis van de literaire vorm), en Guillaume Berthon (over de motieven en m.n. over het spelen met het begrip spel): - Guillaume Berthon, ‘Marot “joueur” : portrait de l’auteur en saltimbanque’, in: Babel, hors-série – aggrégation | 2019 Les voix de “L’Adolescence clémentine. Ook deze tekst is vrij online te lezen: https://journals.openedition.org/babel/5537.
Voetnoten
- Ook de arrestatie in 1526 hield waarschijnlijk verband met ketterse sympathieën/uitlatingen, ookal heeft Marot alles in het werk gesteld om daaromtrent later een rookgordijn op te trekken.
- In het aanhangels bij de uitgave van Ovidius’ Metamorfosen (boek 1), “certaines oeuvres, qu’il feit en prison, non encores imprimeez”. Het kadert dus in de mythe (en de mist) rond zijn gevangenschap.
- De slotherhaling van En liberté ontbreekt in de door de auteur zelf gesuperviseerde editie uit 1538 (Oeuvres, Gryphius, Lyon), maar dit wordt door Marot als een omissie aangemerkt in de errata voorin het boek, samen met het nadrukkelijke verzoek om ‘du pair’ te schrijven als ‘du per’.
- Tot de legende hoort ook het verraad door een vrouw. Er is een echter een persistent gerucht dat het veeleer met Marot’s religieuze opvattingen te maken had
- Veelal verbeterd tot ‘parc’. Dan is er een verwijzing naar de gevangenis. Het origineel – door Marot opnieuw geautoriseerd in 1538 – corrigeert ‘parc’ in ‘per’. Een kaartterm? Of short for ‘peril’?. Men weet het niet. Het eerste zou goed passen bij het werkwoord: “bien joué”. Zie Berthon 2019, en errata in noot 3
- Franse uitdrukking voor de eerste week van mei