De schoonheid van de basiliek van Vézelay is een wonder. Je hebt geen geloof of kennis van zaken nodig. Je hoeft enkel de kerk binnen te gaan. Wat je vervolgens vooral niet moet doen is met een toeristische gids in de hand de kerk doorwandelen en met een verrekijker alle kapitelen bekijken. De meesten zeggen (ons) niets. En je krijgt er gegarandeerd pijn in de nek van. Neen, het geheim van de basiliek is dat ze samenspant met het licht, ze is een vriendin van de zon. Als de zomerzonnewende nadert kun je tegen het middaguur zelfs via het licht opgaan naar het Licht:
Dat wil zeggen: als je de kerk in mag…. Want als je je omdraait, zie je dit:
Echter daarom niet getreurd: Een obsessie voor het uitzonderlijke verhindert hier de vreugde van het gewone: Ga gewoon wanneer het u uitkomt… en geniet.
De kerk is namelijk altijd mooi, zeker als de zon schijnt. En als het toevallig in de buurt is van een dag-en-nacht evening (lente, herfst), zie dan hoe mooi de kapitelen nog net geraakt worden door het licht van de zon (vanuit de hoge vensters). En zelfs midden op een winterdag, terwijl de zon nog nauwelijks boven de horizon uitkomt. Het licht streelt nog net een andere kapitelenrij, die u misschien nog nooit gezien had: Daar waar de ribben van het dak beginnen is ook een reeks te zien. Ze vangen nog net het midwinterlicht. Wat erop staat, wat er is uitgebeeld: je moet al arendsogen hebben, wil je het zien. Maar ja, de sculpteurs werkten niet voor mensen maar voor God, en voor zijn ‘electi’, de monniken die hier dagelijks passeerden voor de gebeden. Zij konden het meest vast wel duiden.1
En dan is daar de narthex, de donkere voorhal…
Ik neem hieronder het begin over van een site speciaal gewijd aan Vézelay, geschreven door Sylvie Hover. Met wat aanvullingen. Zij is vooral geïnteresseerd in de betekenis van alle kleine afbeeldingen rondom de hoofdafbeelding (seizoensarbeiden, dierenriem etc). Alles daarover – en nog veel meer – vindt u op haar pagina – met talrijke afbeeldingen: https://www.cieldujour.net/basilique-de-vezelay/
De narthex
De narthex geeft via drie portalen (elke met hun eigen timpaan) uit op de kerk. Je moet er doorheen, d.w.z. onderdoor … dat betekent dat je hun betekenis meeneemt als je opgaat naar het licht, doorheen de poorten.
De timpaan in het midden is een van de fraaiste en sterk uitgewerkte voorbeelden van de Romaanse kunst. De boodschap gaat primair over Christus. Logisch: Hij troont in heerlijkheid (gevat in een mandorla – amandelvorm: duidt op een verheerlijkt lichaam, ‘aan gene zijde’). Hij zendt zijn apostelen naar alle einden der aarde zo is de meest gangbare lezing. Ook mogelijk is Efeze 2:11vv over Christus die ‘de twee één maakt’ (Joden en heidenen – suggestie van Peter Low 2). Alle volken zijn in hun diversiteit afgebeeld onder Christus en zijn apostelen (horizontaal). In de halve cirkels om dit tafereel zijn alle tekens van de dierenriem (rood omlijnd). De boodschap van de steenhouwers (d.w.z. hun opdrachtgever) was duidelijk: “Je betreedt een plaats die tot leven komt met de loop van de zon, die resoneert volgens de ritmes van het universum en de wetten van de natuur (Gods schepping). De dierenriem (en de daarbij passende ‘seizoensarbeid’ zijn afgebeeld in de boogvorm, maar dat is niet de enige bijzonderheid (eigenlijk ook niet zo bijzonder, want heel vaak aanwezig in timpanen). Als je de medaillons telt waaruit deze halve boog bestaat, dan zijn het er geen 24, maar 29 en een halve. Dat is nu echt eens een wonderlijk getal: 29,5. De steenhouwers (of glasmakers in hun vensters) laten bijna altijd de 12 tekens van de dierenriem afwisselen met de 12 werken van het jaar (snoeien van de wijngaard, het oogsten van het graan, enzovoort). Dat is ook het geval in Vézelay, met één verdubbeling (Tussen Maagd en Weegschaal) een eentje extra aan het begin (links onder een man die een brood snijdt). Maar dan hebben ze nog 3 médaillons over… en een halve. Een foutje? Expres? Het loont de moeite om dat eens van dichterbij te bezien, vooral omdat deze drie afbeeldingen zich precies boven Christus’ hoofd bevinden. Dat kan toch geen toeval of willekeur zijn. (Een ervan – een acrobaat die een salto doet en dus de wereld op z’n kop bekijkt – is wel zeer veelzeggend. Lees daarover mijn voorstel op mijn gewone website
Over alle andere afbeeldingen en nog veel meer, kunt u lezen bij mw. Sylvie Hover, die de eerste, de laatste en de drie (en een halve) hierboven heeft uitgelicht.
https://www.cieldujour.net/basilique-de-vezelay
Dick Wursten
- Vertrouw de gidsen die alle kapitelen duiden, niet. En al helemaal niet als ze er ‘een plan’ een ‘route’ in zien. Veel nattevingerwerk en projectie. De laatste grote studie aan deze kapitelen gewijd, meldt dat ca. 20% van de afbeeldingen niet met zekerheid kan worden geduid (Kirk Ambrose, The Nave Sculpture of Vézelay. The Art of Monastic Viewing (2006)
- Peter Low, ‘You Who Once Were Far Off. Enlivening Scripture in the Main Portal at Vézelay’, in: The Art Bulletin, Vol. 85, No. 3 (2003), pp. 469-489. Idem, ‘As a stone into a building’: metaphor and materiality in the main portal at Vézelay’, in Word & Image. A Journal of Verbal/Visual Enquiry Vol. 22, No. 3 (2006), pp. 260-276