Door goede machten (Bonhoeffer, twee vertalingen)

Dietrich Bonhoeffer: Von guten Mächten … Originele duitse tekst met twee Nederlandse vertalingen. Sinds 1988 is het handschrift (slot van een brief aan Maria von Wedemeyer, d.d. 19/12/1944) raadpleegbaar, wat tot enkele kleine correcties heeft geleid.1

Handschrift van Dietrich Bonhoeffer (slot van de brief aan Maria) http://www.predigten.uni-goettingen.de/archiv-8/bonhoeffer-faksimile.jpg, Gemeinfrei

Geschreven voor de jaarwisseling 1944-1945, in de gevangenis onder het Gestapohoofdkwartier in Berlijn (Prinz-Albrecht-Straße), door Dietrich Bonhoeffer (1906 – 9 april 1945).

Short bio & background

Bonhoeffer was een nog jonge, maar reeds internationaal bekende Duitse theoloog en predikant, toen in 1933 de Arier paragraaf in Duitsland werd ingevoerd: Elke ambtenaar (incl. dominees) moest een bewijs voorleggen dat hij geen Joodse voorouders had. Dietrich en enkele anderen tekenden protest aan. Tegen de stroom van het Volkschristentum richtte hij samen met o.a. Karl Barth en Martin Niemöller de Pfarrenotbund op, die een tegenwicht wilden bieden tegen de deutsche Christen, die onder leiding van bisschop Müller helemaal meeging in de nationalistisch, arische nachtmerrie. Kenmerkend voor de ‘tegenbeweging’ binnen de kerk is de geloofsverklaring (Belijdenis, Bekenntnis) opgesteld in Barmen (de Barmer Thesen). Nr. 1: “Er is maar één Woord dat wij moeten volgen en gehoorzamen, dat is Jezus Christus, zoals die in de Heilige Schrift ons wordt betuigd (Dus geen keine andere Führer…). Dietrich wordt directeur van een eigen seminarie / predikanenopleiding (Finkenwalde – in 1937 door de gestapo gesloten) en onderhoudt internationale contacten, waar hij veel van verwacht (proto-oecumenische beweging, ook volkenbond). Na de Kristallnacht (1938) beseft hij dat het gewelddadig bewing van Hitler met geweld zal moeten worden bestreden (hoewel hij zelf neigde tot pacifisme). Overtuiging leidt tot engagement: Hij werkt mee aan ‘Officieren tegen Hitler‘. Op 5 april 1943 wordt hij gearresteerd (nog los hiervan). Zijn laatste brief dateert van 19 december 1944. Deze is aan zijn verloofde Maria von Wedemeyer gericht. Ze eindigt met de mededeling dat hem een paar regels zijn ingevallen, die hij als kerstgroet aan Maria en de overige familie op papier heeft gezet (zie boven): het gedicht ‘Von guten Mächten treu und still umgeben’.

Lees de tekst. Laat ‘m maar op u inwerken. Diepe eenvoud.

Het godsvertrouwen is bij Bonhoeffer geïnterioriseerd. Geen ‘geloof’. Het ìs. Hij ontvangt z’n leven uit Gods hand, het goede en ook het kwade (liever niet, natuurlijk, maar als het moet, dan toch ook… van harte. Ja – lees het derde couplet). Ik vermoed dat dit enkel mogelijk is omdat hij van jongs af aan zichzelf getraind heeft om contemplatief-actief te leven, en die beide aspecten nooit van elkaar los te koppelen: geestelijke oefeningen (discipline) om je leven echt ten dienste te stellen van God (en dus de mens), en dan meteen weer terugkoppelen, bezinnen… een rijk innerlijk leven maakt handelingsbekwaam.

Vertaling uit “Verzet en overgave“, 1956 (Jos Tielens?)

Door goede machten stil en trouw omgeven,
beschermd, getroost, beveiligd wonderbaar,
zo wil ik deze dagen met u leven
en met u binnengaan in ’t nieuwe jaar.

Nog drukt de zware last van kwade dagen,
nog komt het oude kwellen hart en hoofd.
Voor onze opgejaagde zielen vragen
wij, Heer, het heil dat Gij ons hebt beloofd.

En zo Gij ons de bittere kelk wilt geven
vol leed, gevuld tot boven aan de rand,
dan nemen wij hem dankbaar, zonder beven
uit uw goede en getrouwe hand.

Maar wilt Gij ons nog eenmaal vreugde schenken
aan deze wereld en de glans der zon,
dan willen wat voorbijging wij gedenken:
U zij ons leven dat uit U begon.

Laat warm en stil vandaag de kaarsen branden:
Gij hebt ze in onze duisternis gebracht.
Breng, als het zijn kan, ons weer bij elkander.
Wij weten het : uw licht schijnt in de nacht.

Zij het dat diepe stilten ons omringen,
laat ons toch horen, Heer, nu als voorheen,
het lofgezang dat al uw kindren zingen
het volle lied der wereld om ons heen.

Door goede machten wonderbaar geborgen
wachten wij rustig wat ons lot ook zij.
God is met ons in de avond en de morgen,
en elke nieuwe dag is Hij nabij.


J.W. Schulte Nordholt (Liedboek voor de kerken, 1973)

1 Door goede machten trouw en stil omgeven,
behoed, getroost, zo wonderlijk en klaar,
zo wil ik graag met u, mijn liefsten, leven,
en met u ingaan in het nieuwe jaar.

2 Wil nog de oude pijn ons hart vernielen,
drukt nog de last van ‘t leed dat ons beklemt,
o Heer, geef onze opgejaagde zielen
het heil waarvoor Gij zelf ons hebt bestemd.

3 En wilt Gij ons de bitt’re beker geven
met gal gevuld tot aan de hoogste rand,
dan nemen wij hem dankbaar zonder beven
aan uit uw goede, uw geliefde hand.

4 Maar wilt Gij ons nog eenmaal vreugde schenken
om deze wereld en haar zonneschijn,
leer ons wat is geleden dan herdenken,
geheel van U zal dan ons leven zijn.

5 Laat warm en stil de kaarsen branden heden,
die Gij hier in ons duister hebt gebracht,
breng als het kan ons samen, geef ons vrede.
Wij weten het, uw licht schijnt in de nacht.

6 Valt om ons heen steeds meer het diepe zwijgen,
de eenzaamheid, die nergens uitkomst ziet,
laat ons dan allerwege horen stijgen
tot lof van U het wereldwijde lied.

7 In goede machten liefderijk geborgen
verwachten wij getroost wat komen mag.
God is met ons des avonds en des morgens,
is zeker met ons elke nieuwe dag.


Duitse tekst uit brief aan Maria von Wedemeyer (19/12/1944)

in de voetnoten de varianten die in de overgetypte versie stonden en tot 1988 dus als origineel werden aanzien

Von guten Mächten treu und still umgeben,
behütet und getröstet wunderbar,
so will ich diese Tage mit euch leben
und mit euch gehen in ein neues Jahr.

Noch will das alte2  unsre Herzen quälen,
noch drückt uns böser Tage schwere Last.
Ach Herr, gib unsern aufgeschreckten3 Seelen
das Heil, für das du uns geschaffen4 hast.

Und reichst du uns den schweren Kelch, den bittern
des Leids, gefüllt bis an den höchsten Rand,
so nehmen wir ihn dankbar ohne Zittern
aus deiner guten und geliebten Hand.

Doch willst du uns noch einmal Freude schenken
an dieser Welt und ihrer Sonne Glanz,
dann wolln wir des Vergangenen gedenken,
und dann gehört dir unser Leben ganz.

Laß warm und hell5 die Kerzen heute flammen,
die du in unsre Dunkelheit gebracht,
führ, wenn es sein kann, wieder uns zusammen.
Wir wissen es, dein Licht scheint in der Nacht.

Wenn sich die Stille nun tief um uns breitet,
so laß uns hören jenen vollen Klang
der Welt, die unsichtbar sich um uns weitet,
all deiner Kinder hohen Lobgesang.

Von guten Mächten wunderbar geborgen,
erwarten wir getrost, was kommen mag.
Gott ist bei6 uns am Abend und am Morgen
und ganz gewiß an jedem neuen Tag.


[1] Maria von Wedemeyer maakte al in 1944 een kopie voor de familie. Deze werd in 1945 hectografisch vermenigvuldigd en was de basis voor de eerste publiaties en is dus ook gepubliceerd door E. Bethge in Widerstand und Ergebung. Vandaar dat dit tot 1988 de ‘standaardtekst’ was.
[2] Urtext zonder hoofdletter, dus adjectief van ‘Jahr’ !
[3] Getypte versie: aufgescheuchten
[4] Getypte versie: bereitet
[5] Getypte versie: still
[6] Getypte versie: mit

One Reply to “Door goede machten (Bonhoeffer, twee vertalingen)”

  1. Beste Dick,
    Goed verhaal, dat over Bonhoeffers Von guten Mächten! Bedankt. En een goed 2025 gewenst.
    Vanuit de eerste trein in 2025 van Enkhuizen naar Limburg,
    Luuk van Loo, em.-predikant
    Hoogkarspel

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *