The journey of the Magi (T.S. Eliot – NL)

De reis van de wijzen; the Journey of the Magi
T.S. Eliot / vertaling Dick Wursten
zie ook van dezelfde auteur: A song for Simeon

The journey of the Magi / de reis van de wijzen

vertaling Dick Wursten, met dank aan velen die het hebben voorgedaan (Nijhoff, Voeten, Verstegen & Verduyn), die ik soms volg, en soms ook heel bewust niet.

” ‘t Was me een koude bedoening,
net de slechtste tijd van ‘t jaar
voor een reis, zo’n verre reis :
de wegen zompig, het weer guur,
in het holst van de winter. “
En de kamelen, gehavend, klauwzeer, onhandelbaar,
gingen liggen in de smeltende sneeuw.
Soms hadden we heimwee
naar de zomerpaleizen, de glooiende terrassen,
en de zijdezachte meisjes die ons sorbets brachten.
En de kameeldrijvers begonnen te vloeken, te morren,
en gingen ervandoor, op zoek naar drank en vrouwen,
en de vuren gingen uit ‘s nachts, en er was geen onderdak,
en de steden waren vijandig, en de dorpen ongastvrij,
en de gehuchten smerig, en veel te hoge prijzen:
Ja, we hebben afgezien.
Uiteindelijk reisden we liever ‘s nachts,
af en toe even slapend,
terwijl stemmen in onze oren zongen, zeggend,
dit is je reinste waanzin.

Toen, op een morgen, kwamen we aan in een dal, aangenaam was het daar,
vochtig, beneden de sneeuwgrens, het rook er naar gras:
Een bergstroompje was er, een watermolen die het duister sloeg,
en drie bomen tegen een lage lucht,
en een oud wit paard, dat weggaloppeerde in de wei;
Toen kwamen we bij een herberg met wijnranken boven de poort,
De deur stond open: zes handen dobbelden om zilverstukken,
voeten stampten tegen de lege wijnzakken;
Maar er waren geen inlichtingen, dus gingen we verder
en kwamen aan tegen de avond, geen moment te vroeg
en we vonden de plaats; het was (zou je kunnen zeggen) bevredigend.

Dit alles was lang geleden, ik weet het nog goed,
en ik zou het opnieuw doen, maar schrijf op
schrijf dit op
dit: Moesten wij heel die lange weg gaan voor
Geboorte of Dood ? Er was een geboorte, zeker,
dat stond vast, geen twijfel mogelijk. Ik had al eerder leven en dood gezien,
maar gedacht dat ze van elkaar verschilden; deze Geboorte was
een hard en bitter lijden voor ons, zoals de Dood, onze dood.
Wij keerden terug naar huis, een ieder naar zijn Koninkrijk,
maar niet langer op ons gemak, hier, in de oude bedeling,
temidden van een vreemd volk, dat zich vastklampt aan hun goden.
Ik zou blij zijn als ik nog eens sterf.

biografische achtergrond

T.S. Eliot (1888-1965, nobelprijs 1948), de atheïstische modernistische dichter van The Waste land, is op 29 juni 1926 toegetreden tot de Anglicaanse kerk en heeft zich – in besloten kring – laten dopen. Zijn ‘coming out’ (1927) had de hele literaire wereld op stelten gezet. Einde 1927 schrijft Eliot op verzoek van een uitgever een kerstgedicht in de reeks ‘Ariel-poems’: ‘The journey of the Magi’. Voor alle duidelijkheid, het is geen stichtelijke poëzie in de binnenkerkelijke zin. Dat weigerde hij te schrijven. Een dichter had volgens Eliot, een veel wijdsere roeping, moest zich bezig houden met het naar voren brengen van betekenis vanuit de hele levenswerkelijkheid, zodat iedereen die werkelijk leeft, zich daarin herkennen kan. Het jaar daarop publiceert hij trouwens nog zo’n gedicht. Minstens even intrigerend: A song for Simeon

literaire achtergrond

Eliot is voor en na zijn toetreding tot de kerk intens bezig geweest met de preken van Lancelot Andrewes (1555-1626), een Anglicaanse (hof)predikant, die ook nauw betrokken was bij de vertaalarbeid aan de King James Bible (zowel in bijdragen, als in supervisie). meer over hem hier. Eliot heeft een hele reeks opstellen aan hem gewijd, gepubliceerd in een bundel For Lancelot Andrewes. Deze predikant preekte intens, geconcentreerd, tekstbetrokken, zodat je – volgens Eliot – wel met hem mee moet gaan, het verhaal in, tot het verhaal jouw verhaal wordt. Andrewes bewerkte dat enkel en allen door te spreken, door de taal. [meer hier]. Eliot kon die woordmagie vele eeuwen later niet weerstaan. Over Andrewes (en indirect zichzelf) schrijft Eliot: “Zijn intellectuele honger werd gestild door de theologie en zijn gevoelens door gebed en liturgie” (uit ‘for Lancelot Andrewes’, Selected Essays, p. 352). The Journey of the Magi begint met een bijna letterlijk citaat uit een kerstspreek over de Magi (de wijzen uit het Oosten , de Drie Koningen) van voornoemde zeer wel eerwaarde heer:

Ze staat ook in het gedicht tussen aanhalingstekens. Het citaat trekt als het ware de stream of consciousness op gang bij de Magus die de rest van het gedicht aan het woord is. Andrewes stelt zich in deze preek voor hoe de Magi hun tocht beleefd hebben, laat ze er zelf op terugblikken. Zo zoekt hij naar wat die reis met hen gedaan zou kunnen hebben. Het gedicht valt uiteen in drie delen. Let op de volgende sterke momenten :

  • Aanvang van de reis: the very dead of winter uitlopend op een
  • Aankomst in een paradijselijk dal vol plantengroei, maar er staan drie bomen tegen een lage lucht, en de zilverlingen rollen al.
  • Maar het hoogtepunt komt, het doel wordt bereikt. Alleen waar je een climax verwacht volgt een typisch engels understatement: We kwamen aan, we vonden de plaats: It was (you may say) satisfactory. Anderzijds: de ‘satisfactio’ = genoegdoening is een klassieke theologische term voor de Verlossing, de Verzoening-door-Voldoening.
  • Nabetrachting. U moet ‘t maar eens op u laten inwerken, hoe afgrondelijk diep de blikken dominee (courtesy Martinus Nijhoff), T.S. Eliot, gaat in zijn predikatie spreekt over leven en dood, over thuis zijn in, en vervreemding van, het eigene: the Waste Land is ook na zijn bekering niet passé. Integendeel. De Oude Magus, sadder and wiser, maakt ons bewust hoezeer de levensreis een pilgrims progress gelijkt, met momenten van vervreemding, verbijstering, desillusie, wanhoop zelfs. There is no road… The road is made by walking.

Dick Wursten (2008, revisie 2023).
In 2008 heb ik een eerste vertaling gepubliceerd. Ik heb die in 2023 herzien, vooral stilistich. Eén echt inhoudelijke wijziging: De laatste regel is zo meerduidig/meerlagig dat elke vertaling die tekort doet. I should be glad of another death. Ik heb ‘another death’ nu (2023) temporeel vertaald: ‘nog eens sterven’, i.t.t. 2008 toen ik het kwalificerend had vertaald: ‘een andere dood’.

Geïnteresseerd in Eliot?

Zie mijn overige teksten over T.S. Eliot (met een selectie uit z’n gedichten):